Монгол Улсад
ардчиллын салхи хөөрсөн цагаас хойш гучаад жил өнгөрсөн ч нийгэмд шударга ёс
тогтсон гэж итгэх хүн цөөхөн байна. Өнөөдөр “шударга ёс” гэх үг хамгийн олон
давтагддаг мөртлөө, бодит амьдралд хамгийн ховор үзэгдэл болжээ. Хүн бүр хууль,
дүрэмд захирагдаж, эрх тэгш байх ёстой гэдгийг мэддэг ч, хэн нэгэнд илүү эрх,
илүү нөлөө байсаар байна.
Монгол Улсын Үндсэн
хуулийн 10 дугаар зүйлийн 1 дэх хэсэгт “Монгол Улс хүний эрх, эрх чөлөөг
хүндэтгэн дээдэлсэн, ардчилсан, шударга ёсны үнэт зүйлд тулгуурласан төртэй
байна” гэж заасан байдаг. Гэвч энэ заалт нийгмийн бодит амьдралд бүрэн хэрэгжиж
чадаж байна уу гэвэл эргэлзээтэй. Өнөөдрийн байдлаар иргэдийн дийлэнх нь
авлига, хариуцлагагүй байдал, эрх мэдлийн зөрүүг шударга ёсны хамгийн том саад
гэж үздэг. 2024 оны Авлигатай тэмцэх газрын тайлангаар Монгол Улс “Transparency
International”-ийн авлигын индексээр 180 орноос 121-д жагссан нь итгэл
алдуурлын нэг илрэл юм. Мөн судалгаагаар иргэдийн 68 хувь нь “шүүхийн шийдвэр
шударга биш” гэж хариулжээ. Энэ нь зөвхөн шүүхийн байгууллагын асуудал бус,
нийгмийн итгэлийн системийн хямрал гэдгийг харуулж байна. Шударга ёсыг
тогтоохын тулд юуны өмнө хууль хүн бүрт ижил тэгш хэрэгждэг байх ёстой. Хэн ч
хуулиас дээгүүр, хэн ч хуулиас гадуур байж болохгүй. Шүүхийн байгууллага улс
төрөөс ангид, бие даасан байж, хэнийг ч хамгаалах бус, зөвхөн үнэн шударгыг
хамгаалах ёстой. Нөгөө талаас иргэн бүр өөрийн эрх, үүргээ мэддэг, хуулийн өмнө
хариуцлагатай байх соёлыг төлөвшүүлэх шаардлагатай. Шударга ёс бол төрийн биш,
бүх нийтийн ухамсрын асуудал юм.
Төр ил тод байх тусам иргэдийн итгэл нэмэгдэж, итгэл нэмэгдэх тусам шударга ёс
батжин тогтоно. Шударга ёс гэдэг нь хэн нэгэнтэй тэмцэх бус, хүн бүрийн дотоод
ухамсар, шударга зангаас эхэлдэг. Хэрэв иргэн өөрөө хуульд захирагдаж, үнэнч
байхыг эрхэмлэвэл нийгмийн бүх шатанд шударга ёсны соёл бий болно. Шударга ёс
тогтсон улс оронд итгэл, хариуцлага, хүндлэл зэрэг нийгмийн үнэт зүйлс хамтдаа
оршдог. Тиймээс Монголд шударга ёс тогтох эсэх нь төрийн байгууллагаас бус,
иргэн бүрийн үйлдэл, хандлагаас эхэлнэ. Өөрийн амьдралд шударга байж чадвал
нийгэмд шударга ёс тогтоно. Шударга ёсыг шаардах нь чухал, гэхдээ хамгийн эхэнд
өөрөөсөө шаардах нь илүү чухал юм. П.Шаазгай